از آن زمان که خداوند بر این ملک و ملت منت نهاد و اسلام عزیز را بر آن ارزانی داشت، مجموعه و تشکلی دینی به نام روحانیت عهده دار پاسداری از حریم آن در مقابل هجمه‌ی دشمنان، منحرفین و مکاتب بیگانه بوده اند که در شکل‌های مبارزه با استعمار، استکبار، سلاطین و مکتب‌های تزویری جلوه گر شده است و کسانی همچون سید جمال، میرزای شیرازی، سید حسن مدرس، سید عبدالحسین لاری، میرزا کوچک خان، آیت ا... کاشانی ،شیخ فضل الله نوری، نواب صفوی و در دوره اخیر امام خمینی(ره) و امام خامنه‌‌‌ای این وظیفه خطیر را به انجام رسانده اند و در نهایت در دفاع مقدس نقش‌های مختلفی توسط روحانیت انجام شده که به برخی از آنها می‌پردازیم:
1- نقش اخلاقی - تربیتی:
این نقش با تربیت نو جوانان و جوانان از مساجد و محافل دینی آغاز و تا دوران سنگر‌های رزمندگان اسلام کشیده می‌شد و در این راستا طیف گسترده‌‌‌ای از روحانیت بزرگوار انتشار نور می‌کردند که میتوان از کسانی مانند آیت الله حاج میرزا جواد آقا تهرانی، شهید شاه آبادی و ... نام برد.
2- نقش تبلیغی:
گروهی از روحانیون نیز در جهت تحقق آیه‌ی «الذین یبلغون رسالت ....» وظیفه خطیر تبلیغ را در بین رزمندگان بر عهده گرفته بودند که با تبیین، روشنگری و تهییج نیروهای مردمی‌از طریق بیان حوادث دوره‌های مختلف جهاد در تاریخ اسلام و به خصوص حوادث کربلای حسینی، حرکت و موج دفاع از نظام مقدس جمهوری اسلامی‌را عهده دار گردیده بوددند؛ اصلی ترین افراد در این حوزه، ائمه جمعه در سراسر کشور و سپس وعاظ گرامی‌بودند که به صورت «روزآمد»، توجیه حوادث و مسائل را بر عهده داشتند.
3-نقش آموزشی:
عده‌‌‌ای از روحانیون نیز در پادگان‌ها،اردوگاه‌ها و یگان‌های در خط به آموزش رزمندگان اسلام نسبت به احکام، اعتقادات و ... اهتمام می‌ورزیدند و شبهات دینی ایشان را پاسخ میدادند به گونه‌‌‌ای که رزمندگان عزیز پس از چندی حضور در جبهه، تسلط کافی نسبت به اینگونه مباحث پیدا مینمودند و بازگشت از جبهه به راحتی میتوانستند به سایر اعضای خانواده و دوستان نیز آموزش دهند.
4- نقش پشتیبانی:
از دیگر کارهایی که ایشان انجام میدادند میتوان به نقش پشتیبانی جبهه اشاره نمود که مردم بزرگوار کشور با اعتمادی که به ایشان داشتند و با صحبت‌هایی که مینمودند، با اتفاق بخشی از درآمد و اجناس خویش، وظیفه جهاد مالی خود را انجام میدادند با این اقدام بود که مساعدتکنندگان مالی نیز احساس مینمودند به نوعی در دفاع مقدس حضور مؤثر دارند.
5- نقش فرماندهی:
یکی از وظایف زیبایی که بخشی از روحانیون برعهده گرفته بودند، فرماندهی در ردههای مختلفی از دفاع مقدس بود.
این مسئولیت با توجه به اینکه روحانیت از قداست خاص برخوردار بود، زیرمجموعههای مربوط را بسیار کاراتری نمود؛ زیرا وقتی یک رزمنده مشاهده مینمود که یک روحانی معمم و یا طلبه ای درس خوانده، فرماندهی یگان او را بر عهده گرفته است، توانایی مضاعفی پیدا مینمود و تلاش و مجاهدت خود را افزایش میداد میتوان اینگونه مصادیق را در رده های مختلف نام برد.
6- نقش رزمنده:
لطیف ترین بخش حضور روحانیت در دفاع مقدس، حضور این قشر عزیز و گرامی‌به عنوان رزمنده تک ور بود که به واقع هرگاه با چنین صحنه‌‌‌ای مواجه می‌شدیم، اشک در چشمان بیننده حلقه می‌زد و به نوعی این گونه طلاب و روحانیون چشم و چراغ یگان بودند و معنویت آن مجموعه را به نحو چشمگیری افزایش میدادند و ضمناً این گونه افراد در اغلب موارد به لحاظ انجام کارهای نظامی‌نیز بسیار خوب می‌درخشیدند و لازم به ذکر است که به لحاظ آماری و نسبت به جمعیت این قشر، تعداد زیادی در این نقش حضور فعال داشتند.
7- نقش فرمانده کل قوا:
محوری ترین نقش در قامت فرماندهی کل قوا تبلور یافته بود که رزمندگان، فرماندهان و مردم با دلداگی و سربازی فداکارانه چشم به جایگاه امامت و مرجعیت داشتند و با انگشت اشاره ایشان در مورد «شکست حصر آبادان» ارجاع داد و یا در مورد هدایت اصولی ایشان به عبارت خدا خرمشهر را آزاد کرد، توجه داد و یا چگونگی پایان جنگ را به یاد آورد که در هر کدام حرکات فراوانی را میتوان جستجو نمود.
8 – جمع بندی نقش‌های راهبردی روحانیت:
1 – ایفای نقش در دادن جنبه دینی و تکلیف الهی به دفاع و ایدئولوژیک بودن آن.
2 – مقدس سازی و مقدس کردن دفاع.
3 – ایفای نقش در میزان تأثیر روحیه در عوامل آمادگی و توان رزم و حتی رساندن آن به بالاترین و وزین ترین عامل.
4 – تأثیرگذاری در معنویت جنگ و انتقال معنویت از جبهه به جامعه.
5 – ایفای نقش پیشتازی همچون سایر عرصه‌های انقلاب اسلامی.
6 – اثبات و القاء اصل اسلامی‌علم توأم با عمل و عمل با شناخت و بصیرت.
7 – استفاده از عرصه دفاع مقدس به حکم زدن و تجربه کردن بسیاری از نظرات فقهی و دینی به خصوص در زمینه‌های تربیتی و اخلاقی اجتماعی و حتی مدیریتی.
8 – کنترل مسئولین و رزمندگان از گرفتاری در دام‌های کبر و غرور و اتکاء به نفس و ... .
9 – نشان دادن یک بعدی نبودن روحانیت و توانمندی روحانیت در حضور در عرصه‌های مختلف حتی مدیریت و فرماندهی یگان‌های عملیاتی.
حضور روحانیت در جبهه، ارتقاء توان رزمی‌و مقابله با جنگ روانی دشمن
حضور گسترده روحانیون و علمای عظام در جبهه‌های جنگ مانند آیت الله میرزا آقای تهرانی، آیت الله مشکینی، آیت الله شهید مدنی، آیت الله صدرالدین حائری وطلاب و روحانیون جوان که دوش به دوش سایر رزمندگان با دشمنان اسلام میجنگیدند از طرفی جنگ روانی دشمنان اسلام را که روحانیون معزز را هدف قرار داده بودند خنثی میکرد، آنها تبلیغ می‌کردند «که اگر جنگ و دفاع مقدس است چرا روحانیون به جبهه نمی‌آیند و خود نمی‌جنگند» ولی مردم و رزمندگان می‌دیدند که روحانیون گرانقدردر کنار آنها و سنگر‌های حق علیه باطل حضور دارند و از طرف دیگر موجب بالا رفتن روحیه روحیه و انگیزه سایر اقشار و رزمندگان و در نتیجه ارتقاء توان رزمی‌جان بر کفان نیروهای مسلح و نیروهای مردمی‌می‌شدند.
یکی دیگر از ترفند‌های دشمن بمباران و موشک باران شهر‌های مرزی به منظور ایجاد رعب و وحشت در مردم غیور و مرز نشین جمهوری اسلامی، تخلیه شهر‌های مذکور و در نتیجه کاهش امکانات پشتیبانی از رزمندگان اسلام بود.
در این رابطه ائمه‌ی محترم جمعه از جمله مرحوم حجت الاسلام جمی‌امام جمعه‌ی محترم آبادان، حجت الاسلام نوری امام جمعه محترم خرمشهر، حجت الاسلام جزایری امام جمعه اهواز، آیت الله شهید اشرفی اصفهانی امام جمعه محترم کرمانشاه و مرحوم حجة الاسلام عسگری امام جمعه محترم و رزمنده گیلانغرب با حضور دلیرانه خود در این شهر‌ها با برگزاری نماز جمعه و جماعت موجب حفظ جمعیت شهری و بالا بردن استقامت و روحیه ایثار و از خود گذشتگی در مردم شده و نقشه شوم دشمنان را نقش بر آب کردند.
http://www.vci.ir/show.aspx?c=rdefend&idr=1193